خشم از دیدگاه روان شناسی

از نظر صاحب نظران روان شناسی نظیر فروید و لورنز معتقدند:پرخاشگرى رفتارى است که ریشه در ذات و فطرت انسان دارد. این دو معتقدند: پرخاشگرى به عنوان یک نیروى نهفته در انسان داراى حالت هیدرولیکى است که به تدریج در شخص متراکم و فشرده مى شود و سرانجام نیاز به تخلیه پیدا مى کند. به نظر لورنز، اگر چنین انرژى به شکل مطلوب و صحیح مثلاً از طریق ورزش ها و بازى ها تخلیه شود، جنبه سازندگى خواهد داشت.

روهى از صاحب نظران روان شناسى نظیر فروید و لورنز معتقدند: پرخاشگرى رفتارى است که ریشه در ذات و فطرت انسان دارد. این دو معتقدند: پرخاشگرى به عنوان یک نیروى نهفته در انسان داراى حالت هیدرولیکى است که به تدریج در شخص متراکم و فشرده مى شود و سرانجام نیاز به تخلیه پیدا مى کند. به نظر لورنز، اگر چنین انرژى به شکل مطلوب و صحیح مثلاً از طریق ورزش ها و بازى ها تخلیه شود، جنبه سازندگى خواهد داشت. در غیر این صورت، به گونه اى تخلیه مى شود که مخرب خواهد بود و ممکن است اعمالى از قبیل قتل، ضرب و شتم، تخریب و نظایر آن را در بر داشته باشد. از نظر فروید، پرخاشگرى در انسان نماینده غریزه مرگ است که در مقابل غریزه زندگى در فعالیت است؛ یعنى همچنان که غریزه زندگى ما را در جهت ارضاى نیازها و حفظ ذات هدایت مى کند، غریزه مرگ به صورت پرخاشگرى مى کوشد به نابود کردن و تخریب کردن بپردازد. این غریزه، چنانچه بتواند دیگران را نابود مى کند و از بین مى برد و اگر نتواند دیگران را هدف پرخاشگرى و تخریب قرار دهد، به جانب خود متوجه شده و به صورت خودآزارى و خودکشى جلوه گر مى شود. بنابراین، از نظر وى پرخاشگرى حالتى مخرب و منفى دارد (کریمى، 1388، ص 241).

عده اى خشم را معلول تقلید و یادگیرى مى دانند. آنها معتقدند: مشاهده رفتار خشونت آمیز دیگران، اعم از انسان ها یا حیوانات در این تقلید نقش دارد. آنها معتقدند خشم ریشه اجتماعى دارد و کاملاً تابع الگوها و قوانین یادگیرى است. گروهى دیگر معتقدند: رفتار پرخاشگرى ریشه در عدم فرصت یادگیرى دارد؛ یعنى کودک به علت اینکه فرصت یادگیرى نداشته و یک موجود ناپخته است، نمى داند که نسبت به یک محرک چگونه عمل کند. ازاین رو، ممکن است به صورت پرخاشگرى از خود واکنش نشان دهد. این کودک باید به مرور یاد بگیرد چگونه پاسخ محرک ها را به صورت مناسب بدهد (نوابى نژاد، 1372، ص 42ـ43).

گاهى رفتارهاى پرخاشگرانه ناشى از یک احساس ناامنى است. در حقیقت، این رفتار یک پاسخ دفاعى به وضعیت ناامنى است که در آن قرار گرفته ایم. یک کودک با ابزار دفاعى که یک حرکت پرخاشگرانه است، از خود دفاع مى کند تا وضعیت ناامن را از بین ببرد (همان). جان والر و همکارانش فرضیه پرخاشگرى را در پاسخ به ناکامى ارائه نمودند که در آن پرخاشگرى، همیشه در پى ناکامى خواهد بود. این افراد مانند فروید، پرخاشگرى را در حکم عامل تصفیه مى دانستند. پیداست که فرضیه ناکامى ـ پرخاشگرى مى تواند واکنشى در برابر ناکامى باشد، اما عوامل دیگرى نیز مى تواند در پرخاشگر بودن یا نبودن یک انسان مؤثر باشد. افزون بر این، ناکامى یا سایر تحریک هاى عاطفى همیشه موجب پرخاشگرى نمى شود (فرقانى رئیسى، 1376، ص 83ـ84). برخى روان پزشکان نیز بر این مدعا هستند که گاهى ریشه خشم در اختلالات و امراض جسمى است. همچنین بیمارى هایى مانند سوءتغذیه، اختلال در سیستم مغزى، نقص عضو و کاهش قند خون بر افزایش شدت خشم افراد اثرگذار هستند. براى مثال، براساس نتایج مطالعاتى در دانشگاه کالیفرنیاى آمریکا، کودکانى که در اوایل کودکى دچار سوءتغذیه مى شوند، در سنین نوجوانى رفتارهاى پرخاشگرانه بیشترى از خود نشان مى دهند (نویل، 1383).

با نگاهى به مباحث ذکرشده، به دست مى آید که خشم، هیجانى فطرى و ذاتى در نهاد انسان است. به دلیل پیچیده شدن جوامع بشرى و گسترش ارتباطات و بروز مشکلات گوناگون اجتماعى، شناخت هیجان ها و چگونگى کنترل آنها اهمیت ویژه یافته است. کنترل هیجان شامل ایجاد افکار و رفتارهایى است که به افراد آگاهى مى دهد، چه نوع هیجانى دارند، چه هنگام این هیجان در آنها پدید مى آید و چگونه باید آن را ابراز نماید(رضوان و همکاران، 1385). مطالعات نشان داده است که چگونگى نگرش افراد در به وجود آمدن خشم و حتى شدت و کاهش آن نقش عمده اى دارد.

 

منابع:(روان شناسی کریمی،1388،ص241). (نوایی نژاد1372، ص43،42). (فرقانی رئیسی،1376،ص84،83). (نویل1382). (رضوان و همکاران،1385)